الموسيقا عند العرب

العرب فى الاصل قبايل رحاله و مجتمعات قبلية عندهم فنون زى الشعوب اللى كانت عايشه حواليهم فى مصر و فارس و الشام. قبل ظهور الاسلام كان الفن اللى يحبوه عندهم هو الشعر ، و كان الشعر هو الفن اللى بيعبرو بيه عن اخلاقهم و مشاعرعم و ثقافتهم بيوصفوا بيه حياتهم البدويه و المراعى الجافه المحدوده و اسواقهم و خيامهم و جمالهم و اطلالهم . الشعر ما كانش بيتلحن و كان العرب بيقروه و بيتمتعو بقرايته من غير ترانيم او موسيقا. و بعدين ظهر " الحداء " و ده كان نوع من الغنا اللى بيعملوه رعاة الجمال و اتطور و بقا ترنيم. الترنيم كان نوعين " الغنا " و هو ترنيم الشعر و " التغبير " و هو ترنيم الكلام اللى مش شعر. بعد كده حصل تطور تانى و بقا الغنا تلت انواع او تلت اصوات و انغام و هى " النصب " و " السناد " و " الهزج ".

" النصب " كان بيستعمل فى المراثى و بيتسمى " الغنا الجنابى " نسبه لراجل من قبيلة كلب اسمه جناب بن عبد الله بيقولو انه هو اللى اخترع " الحداء ". و " السناد" كان اللحن التقيل اللى فيه ترجيع و نبرات و نغمات كتيره و كان منه ست انواع منها التقيل الاول و خفيفه و التقيل التانى و خفيفه. " الهزج " كان الخفيف اللى بيترقص عليه و كان المزمار بيستخدم فيه. شيوخ القبايل كان عندهم مغنيين خاصين بيهم كان بيغنو لهم فى الولايم و القعدات و كان عندهم مغنيات زى مغنيات عبد الله بن جدعان فى مكه.

اشهر الات الموسيقا عند العرب كان " الدف " و كان فيه منه مدور و مربع و صغير و كبير ، و كان عندهم مزامير بسيطه ، ما كانش عندهم غير الدف و المزمار و الات بسيطه بتتفرع منها للنفخ و الطبل ، و عندهم عندم الات وتريه زى ماكان عند المصريين و الفرس و البيزنطيين.

تطور الموسيقا العربيه بعد ظهور الاسلام

بعد ظهور الاسلام و انتشار العرب فى المناطق اللى بره الجزيره العربيه ابتدا العرب يتعرفو على الات المزيكا المختلفه اللى كانت بتستعمل فى مصر و فارس و بيزنطه و ابتدو يتعلمو استعمالها و يعملو الحان بتوافق مزاجهم و ترجمو كتب مختصه بفنون الموسيقا و الغنا للغتهم. بيتقال ان سعيد بن مسحج و كان عبد اسود من مكه و مغنى من الحجاز كان اول واحد يدخل المزيكا و الغنا الفارسى فى الجزيره العربيه. سعيد ابن مسحج ده كان سافر الشام و سمع الالحان البيزنطيه و الاسطوخوسيه و بعدين سافر على بلاد فارس و اتعلم هناك العزف على العود و الالات الوتريه و رجع على الحجاز و معاه الالحان اللى اتعلمها و شال منها الالحان اللى مش على الذوق العربى و اتعلم منه غيره فعمل نقله فى الموسيقا العربيه زى اللى اللى عملها بعد كده بقرون عبده الحامولى فى مصر لما دخل الالحان التركيه اللى كانت حديثه فى زمنه و مزجها بالمزيكا و الغنا المصرى.

ابن محرز كان كمان من اللى ساهمو فى تعريف العرب بفنون الموسيقا و الغنا و ده كان راجل فارسى عاش فى بدايات الاسلام كان بيتنقل مابين المدينه و مكه و اتعلم ضرب الدفوف فى المدينه على ايد مغنيه مشهوره اسمها عزة الميلاء و كان بيروح فارس و الشام عشان يتعلم الموسيقا الفارسيه و البيزنطيه و نقل الحان من هناك للجزيره العربيه و مزج مابينها و ما بين الموسيقا العربيه و لحن اشعار عربيه و اتسمى " صناج العرب ". بعد ابن محرز اتطورت المسيقا و الغنا العربى و ظهر مغنيين و مغنيات كتار زى ابن سريج و حك الوادى و فليج بن ابى العوراء و سياط و نشيط و جميله و حبابه و سلامه و عقيله و غيرهم.

العصر العباسى

اتطورت الموسيقا و الغنا العربى فى العصر العباسى و اترجمت كتب و اتحطت قواعد للتلحين و الغنا اللى بقو فن مستقل ، و اتعرف هارون الرشيد بحبه للغنا و المغنيين العرب و الفرس و الروم و وكترت الالحان و الاغانى فى عصره و اختلطت ، و اشتهر اياميها المغنى الفارسى ابراهيم الموصلى و المغنى معبد. اياميها " الدور " كان بيتسمى " صوت " و كان بيتنسب للى بيغنيه.

اسحق الموصلى ابن ابراهيم الموصلى صحح اجناس الغنا و طرقه و ميزه لإن قبله المغنيين ماكانوش بيميزو من الالحان غير التقيل و تقيل التقيل و الخفيف و خفيف الخفيف و كانو بيعبرو عن درجات النغمات بأسامى الصوابع اللى بتدوس على الاوتار.

اختلاط العرب بالمصريين و الفرس و البيزنطيين و الترك و غيرهم سبب تطور الموسيقا و الغنا العربى ، و المزيكا الفارسيه بالذات لعبت دور كبير. فى الاصل الموسيقا العربيه كانت سبع طبقات او انغام زى السلم الموسيقى الغربى لكن اتضافت سبع طبقات عليها فبقت اربعتاشر درجه أولها و اوطاها " القرار " و اخرها و اعلاها " الجواب " ، و ساعات بيتضاف ليها سبع درجات و اكتر حسب الحوجه لنغمات اكتر.

تطور و تحريم

فى العصر الحديث دخل المصريين نغمات جديده فى مزيكتهم اتنقلت من تركيا و اوروبا و اتطورت و انتشرت من مصر للمناطق العربيه.

ظهرت فى المناطق العربيه دعوات بتحريم الموسيقا و الغنا او بإن الالات " الحلال " هى الدفوف بس زى ما كان الحال قبل الاسلام فى عصور الجاهليه.

مصادر

• جرجى زيدان، تاريخ الموسيقى العربية، الهلال، القاهرة 15 يونية 1901.
• خليل يحيى نامى (دكتور)، العرب قبل الإسلام، دار المعارف، القاهرة 1986.
• مرسى سعد الدين، الأهرام، عدد 44920 ، 1 ديسمبر 2009